Οι λέξεις είναι πολύ σημαντικές στην ανθρώπινη επικοινωνία και συνύπαρξη. Χρειάζεται όμως μεγάλη προσοχή στο πως τις χρησιμοποιούμε, ποιες επιλέγουμε για να αποδώσουν το σωστό νόημα των όσων θέλουμε να επικοινωνήσουμε και το πότε τις λέμε. Δεν είναι πάντα όλες οι στιγμές κατάλληλες για επικοινωνία, καθ’ ότι δημιουργούν στον ανθρώπινο εγκέφαλο κύματα στην επιφάνεια και στο βάθος που προκαλούν αντιδράσεις με την ανάκληση ήχων, εικόνων, μνήμες, φόβους, ελπίδες, κ.α.
Οι λέξεις έχουν τέτοια δύναμη, που μπορεί να παρομοιαστούν με την ακρίβεια του νυστεριού κατά την διάρκεια του χειρουργείου. Είναι νοητικά συμβάντα και σκοπός τους είναι η ανταλλαγή νοήματος μέσα από την συνειδητότητα. Αποτυπώνουν την ανθρώπινη σκέψη. Η αντιληπτική ικανότητα διαφέρει πολύ μεταξύ των ανθρώπων. Συχνά συμβαίνει οι άνθρωποι, άλλα να λένε, άλλα να εννοούν, άλλα να πιστεύουν και άλλα να κάνουν. Εκεί αποτυπώνεται ο ανθρώπινος εγωισμός με τη ματαιοδοξία.
Η λάθος χρήση των λέξεων μας αρρωσταίνει.
Είναι σημαντικό καταρχήν να εστιάσουμε στον εαυτόν μας και να έχουμε επίγνωση στο πως επικοινωνεί με τους άλλους. Μέσα μας υπάρχουν δύο υπό εαυτοί. Ο πρώτος που έχει την τάση να επαναλαμβάνει λέξεις που άκουσε κατ’ επανάληψη και εκφράζουν προκαθορισμένες ιδέες, προκαταλήψεις και ότι συνηθίζεται να λέγεται. Ο δεύτερος που εκπροσωπεί την ίδια την φύση μας, τον χαρακτήρα μας και τις επιλογές που κάνουμε από ψυχής. Εδώ χρειάζεται προσοχή, διότι εάν κυριαρχεί ο πρώτος υπό εαυτός εύκολα μπαίνουμε σε συναισθηματική αποσταθεροποίηση, με τον άμεσο κίνδυνο για την ευτυχία και την υγεία μας.
Έχουμε εξοικειωθεί στο να πιστεύουμε, ότι για τις δυσκολίες, τα προβλήματα και τις αντιξοότητες που έρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον, φταίνε οι άλλοι και μας αρρωσταίνουν. Δεν είναι όμως έτσι. Μπορεί αυτό που δεχόμαστε από το περιβάλλον να μας πληγώσει, να μας πονέσει, να μας τρομάξει, αλλά οι απογοητεύσεις μεταβολίζονται και οι πληγές κλείνουν. Όταν όμως κυριαρχούν αρνητικά συναισθήματα, όπως το άγχος, η κατάθλιψη για καιρό, βασίζονται σε νοητικά σχήματα λανθασμένα και σε άλυτες εσωτερικές μας συγκρούσεις, που εμποδίζουν την ζωτική μας ενέργεια να εκφραστεί.
Εδώ θέλω να κάνω μία αναφορά στον στωικό φιλόσοφο Επίκτητο (50 – 138 μ.Χ.) που πίστευε ότι η εκπαίδευση στον άνθρωπο, είναι το μέσον που κατοχυρώνει την ελευθερία του. Έλεγε ότι «δεν είναι τα γεγονότα που ταράζουν τους ανθρώπους, αλλά η ιδέα που έχουν οι άνθρωποι για τα γεγονότα».
Οι λέξεις πάντα έχουν μία συναισθηματική επένδυση.
Πολλές φορές λέξεις που μας λένε οι άλλοι, μας φορτίζουν συναισθηματικά σε τέτοιο βαθμό, που η λογική χάνεται και εμείς παραλύουμε νοητικά. Εύκολα μπορούμε να μπούμε σε αντεπίθεση και να χαθεί η ευκαιρία για να φτιάξουμε μια δημιουργική σχέση με τον άλλον, όσο αυτό είναι εφικτό.
‘Όταν παραλύουμε, είναι γιατί βλέπουμε μονόπλευρα τα γεγονότα και έχει να κάνει με δικά μας επώδυνα αρνητικά βιώματα. Τα γεγονότα όμως έχουν και μια αντίθετη όψη, της οποίας δεν έχουμε επίγνωση. Τα δυσλειτουργικά νοητικά μας σχήματα είναι αυτά που μας εμποδίζουν να ανακαλύψουμε άλλους λειτουργικούς τρόπους ύπαρξης μας. Υπάρχει πάντα μέσα μας, μια άλλη πλευρά αντίθετη προς εκείνη που μας ακινητοποίησε. Εκεί υπάρχουν και οι καλύτερες λύσεις στα όποια προβλήματα. Αυτή η πλευρά μας κινητοποιείται όταν μειώσουμε τον εγωισμό μας και μπούμε σε μια τέτοια ενεργειακή κατάσταση μακριά από σκέψεις, πεποιθήσεις και ρόλους, που θα δώσουν την ευκαιρία στον νου μας να ενεργοποιήσει αποτελεσματικά λειτουργίες που ήδη υπάρχουν.
Η έκφραση «τι θα πουν οι άλλοι για μένα» συχνά μας επηρεάζει αρνητικά και εύκολα μπαίνουμε στην θέση του κατηγορούμενου που θα πρέπει να απολογείται. Ο πραγματικός όμως δικαστής είναι μέσα μας και έχει να κάνει με τον κώδικα αξιών που έχει διαμορφώσει ο καθένας μας. Είναι η συνείδησή μας. Η αυτοεκτίμησή μας δεν μπορεί να αναπτυχθεί προσπαθώντας να μοιάσουμε σε άλλους, αλλά μόνο αφουγκραζόμενοι ανά πάσα στιγμή τον εαυτόν μας, χωρίς σχόλια και κριτικές.
Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης (469 – 399 π.Χ.), ο δάσκαλος της μαιευτικής και διαλεκτικής μεθόδου, προέτρεπε στους μαθητές του να φιλτράρουν τα όσα λέγονται για κάποιον. Κατά πόσον είναι αληθινά, κατά πόσον είναι με καλοσύνη και τέλος κατά πόσον είναι χρήσιμα. Ειδάλλως δεν υπήρχε κανένας λόγος να ακουστούν.
Οι λέξεις μπορεί να λειτουργήσουν ως ένα ισχυρό εργαλείο σε πολλά πλαίσια, όπως στον χώρο εργασίας, στην σχέση του ζευγαριού κ.α. Λόγω σκοπιμοτήτων, η λανθασμένων πεποιθήσεων, χρησιμοποιούνται λέξεις που μειώνουν τον άλλον. Τότε ενεργοποιείται το Rosenthal effect ή effetto Pigmalione, όπου ο άλλος ενσωματώνει την αρνητική κριτική που του γίνεται και συμπεριφέρεται ανάλογα, δικαιώνοντας έτσι αυτόν που τον κατακρίνει. Εγκαθίσταται έτσι ένας αρνητικός φαύλος κύκλος όπου εύκολα κάποιος γίνεται υποχείριο του άλλου.
Το πολιτισμικό πλαίσιο έχει άμεση επίδραση στο νόημα των λέξεων
Είναι γνωστό ότι οι χρήση των ίδιων λέξεων σε διαφορετικά μέρη της γης και σε διαφορετικούς πολιτισμούς πυροδοτούν διαφορετικά συναισθήματα. Αυτό που τα άτομα αντιλαμβάνονται και ο τρόπος με τον οποίο επεξεργάζονται το νόημα των λέξεων, επηρεάζεται άμεσα από τις γνώσεις, τις πεποιθήσεις και στάσεις ζωής που έχουν την δεδομένη χρονική περίοδο. Η αντίληψη και η σκέψη του ανθρώπου πλάθεται ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνει.
Στον δυτικό πολιτισμό, έχουμε την τάση να εστιάζουμε στα λεγόμενα του άλλου, παραβλέποντας το πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται και πόσο αυτό επιδρά θετικά η αρνητικά στον ίδιο και έτσι τον κατατάσσουμε εύκολα μέσα μας, όπως μας βολεύει.
Σε κοινωνίες όπου η συλλογικότητα κυριαρχεί, το άτομο τείνει να ενσωματώνεται και να μην ξεχωρίζει από το πλήθος. Σε αντίθεση με τις περισσότερες δυτικές βιομηχανικές χώρες όπου τείνει να κυριαρχήσει ο ατομικισμός. Ο τρόπος που εκφράζεται και το είδος των λέξεων που χρησιμοποιεί κάποιος διαφέρει κατά πολύ στην κάθε κοινωνία.
Μετά τα όσα κατέθεσα σχετικά με την δύναμη των λέξεων, θέλω να ελπίζω και εύχομαι ο καθένας μας να έχει την ανάλογη επίγνωση της χρήσης των λέξεων που κάνει και κατά πόσο υπηρετεί την αρμονική συνύπαρξή μας.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής