Είναι γνωστό ότι τα λάθη αποτελούν μέρος της ανθρώπινης φύσης μας. Κάθε άνθρωπος, στην πορεία της ζωής του μέσω ποικίλων βιωμάτων και εμπειριών, μαθαίνει καλύτερα τον εαυτόν του και έτσι επιλέγει ποιος θέλει να είναι.
Ας δούμε λίγο πως λειτουργεί το ανθρώπινο σύστημα αυτορρύθμισης των λαθών.
Τη στιγμή που αντιλαμβανόμαστε (νιώθουμε) μέσα σε 80 χιλιοστά του δευτερολέπτου, ότι κάτι δεν πάει καλά με την όποια επιλογή μας, ενεργοποιείται αυτομάτως ένα σύστημα ελέγχου ώστε να προτείνει μια εναλλακτική λύση. Αμέσως μετά, λαμβάνουμε πληροφορίες από το εξωτερικό περιβάλλον, όπως π.χ. το σχόλιο κάποιου καθηγητή για τα μαθήματά μου, τα αποτελέσματα κάποιας διαπραγμάτευσης κ.α.
Εάν αυτές οι πληροφορίες δεν είναι συμβατές με τις προσδοκίες μας, μια περιοχή του εγκεφαλικού φλοιού, αντιδρά σε χρόνο 250 χιλιοστά του δευτερολέπτου. Αυτή η περιοχή του εγκεφάλου είναι άμεσα συνδεδεμένη με άλλες περιοχές που ευθύνονται για τις όποιες αποφάσεις και πράξεις μας. Με αυτό τον τρόπο ενεργοποιούνται προγράμματα πνευματικής ευελιξίας και στρατηγικής, που λαμβάνουν υπόψη τους το λάθος που έχει προηγηθεί.
Εκτός των άλλων, κάποιοι νευρώνες του μεσεγγεφάλου έχουν την ικανότητα να προβλέπουν τα αποτελέσματα των επιλογών μας και να τα συγκρίνουν με τα αποτελέσματα στην πράξη, έτσι ώστε να εκτιμούμε κατά πόσο ήταν σωστή η πρόβλεψή μας. Για τον εγκέφαλο υπάρχει μια άμεση σχέση μεταξύ της εξερεύνησης του περιβάλλοντος και της διαπίστωσης των λαθών μας.
Η επιθυμία να μην κάνουμε λάθος συχνά μας οδηγεί σε καταστάσεις ακινητοποίησης και διαδρομές της ζωής τέτοιες που να μην υπάρχουν πιθανότητες εξέλιξης ούτε καν το ενδεχόμενο να δημιουργηθεί κάτι καινούργιο. Με άλλα λόγια, μας οδηγεί σ’ αυτό που ονομάζουμε ρουτίνα.
Η Noga Nabarro καταξιωμένη ψυχολόγος στο Ισραήλ, είχε πει το 2004 ότι το μέλλον είναι αναπόφευκτο. Θα είναι πάντα εκεί και πάντα θα κτίζεται στο τώρα. Το παρόν είναι πάντα αυτό που το μέλλον ήταν, και είναι η βάση πάνω στην οποία θα κτιστεί το μέλλον. Καθ’ ότι το μέλλον είναι αναπόφευκτο, έτσι και οι αλλαγές είναι αναπόφευκτες.
Το ερώτημα για μας είναι πότε θα θελήσουμε να αναλάβουμε την ευθύνη των αποφάσεων μας και να δράσουμε ώστε να κτίσουμε το μέλλον μας προς την κατεύθυνση που επιθυμούμε.
Δεν υπάρχει περίπτωση μη δράσης. Η μη δράση είναι απλώς μια παθητική δράση.
Ο Neale Donald Walsch, σύγχρονος Αμερικανός φιλόσοφος, λέει: «Να δοξάζουμε το Θεό γι’ αυτό που είμαστε σήμερα, δίχως να καταδικάζουμε αυτό που ήμασταν χθες και να ονειρευόμαστε αυτό που μπορούμε να είμαστε στο αύριο». Οι ενοχές δεν έχουν θέση στην ζωή μας για τα όποια λάθη μας, ενώ αντίθετα η αυτοκριτική μάς είναι αναγκαία και απαραίτητη για να μην επαναλαμβάνουμε αυτό που θεωρούμε και πιστεύουμε ότι είναι λάθος.
Η πυξίδα που μας βοηθά να έχουμε επίγνωση όσον αφορά το πού «βαδίζουμε» είναι η επαφή με το συναίσθημά μας. Ο Gregory Bateson (ανθρωπολόγος, εμπνευστής της θεωρίας του διπλού δεσμού) το 1960 είχε πει: Την ίδια χρονική στιγμή έχουμε δύο τρόπους να αφουγκραζόμαστε το συναίσθημά μας. Ο ένας είναι αυτός που περιγράφει σε ποια ψυχολογική κατάσταση βρισκόμαστε και ο άλλος αυτός που περιγράφει τη σχέση που υπάρχει μεταξύ δύο ανθρώπων.
Ας έχουμε υπόψη μας ότι συνεχώς ζούμε σε μια συναισθηματική κατάσταση και καμία ενέργειά μας στην ζωή δεν είναι δίχως συναισθηματική επένδυση. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βλέπουμε τα ανθρώπινα συστήματα ως μια διεργασία αλληλοσύνδεσης, στην οποία τα συναισθήματα παίζουν ένα ρόλο κλειδί.
Το κυρίαρχο συναίσθημα εντάσσεται σε ένα πλαίσιο που επηρεάζεται από άλλα συναισθήματα, τα οποία διαμορφώνονται από το εξωτερικό περιβάλλον, όπως ο πολιτισμός, τα κοινωνικά φαινόμενα, οι διαπροσωπικές επιρροές, κ.α.
Έτσι αναγνωρίζουμε και τη βάση των προκαταλήψεων μας και τη θέση μας στα πράγματα. Συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι η ανάπτυξη ενός εσωτερικού και εξωτερικού διαλόγου την ίδια στιγμή. Αυτό οδηγεί σε αλλαγές στα πρότυπα συμπεριφοράς, μια αλλαγή στην αντίληψη και στην εγρήγορση καθώς και αλλαγή στις πράξεις μας.
Τα να έχουμε επίγνωση της θέσης μας είναι κάτι απολύτως απαραίτητο για το ευ ζην. Αυτές οι πληροφορίες μάς δείχνουν πόσο σημαντικό είναι να ενθαρρύνουμε τα άτομα να εξερευνούν το περιβάλλον τους, λαμβάνοντας υπόψη τους τα λάθος μηνύματα που εισπράττουν ως δείκτες που τους βοηθούν να πετύχουν τον στόχο τους.
Στην ουσία, τα λάθη δεν τιμωρούνται, για να μην εμποδιστεί η εξερεύνηση και να μην ποινικοποιηθεί η μάθηση.
Σπύρος Μεταξάς ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής