Είναι καιρός τώρα που μπήκαν στη ζωή μας οι νέες ορολογίες στην Αγγλική γλώσσα, με ότι αυτό σημαίνει σαν αντίκρισμα στην ανθρώπινη συμπεριφορά και κατ’ επέκταση στο κοινωνικό γίγνεσθαι καθώς και στην ανθρώπινη ψυχολογία. Όροι όπως το lockdown, smart working, χρήση του smartphone, distance learning κυριαρχούν στην καθημερινότητά μας και γίνονται πλέον καθεστώς. Αυτό συνεπάγεται μία συνεχή εξοικείωση μας με την ανάλογη ορθολογική χρήση αυτών των μέσων επικοινωνίας.
Ο ακρογωνιαίος λίθος στο υγιές μεγάλωμα του ανθρώπου είναι η σχέση. Πρώτα με την μητέρα του, από την οποία εξαρτάται πλήρως η επιβίωσή του και κατόπιν με τα άλλα μέλη της οικογενείας του και τους άλλους συνανθρώπους του. Τα παιδιά μαθαίνουν κυρίως μέσα από την παρατήρηση, την απομίμηση των ενηλίκων και μέσα από τις όποιες πράξεις-πρωτοβουλίες που αυθόρμητα επιλέγουν. Αυτές οι διεργασίες προϋποθέτουν τη φυσική παρουσία, η οποία εκδηλώνεται μέσα από τη βλεματική επαφή, την εξωλεκτική επικοινωνία, με την ανάλογη συναισθηματική επένδυση καθώς και με την επαφή με το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο αυτή η σχέση υπάρχει.
Πρόσφατες μελέτες των νευροεπιστημών έχουν αναδείξει την σχέση μεταξύ των βιωμάτων μας στο εξωτερικό περιβάλλον και της ενεργοποίησης συγκεκριμένων νευρώνων του εγκεφάλου που επιτρέπουν την άμεση συσχέτιση μεταξύ της βιωματικής εμπειρίας και των συναισθημάτων και αυτό συμβάλει στη δημιουργία των αναμνήσεων. Άλλες μελέτες έδειξαν ότι η μάθηση στα παιδιά είναι πιο ουσιαστική όταν αυτά νιώθουν ότι αποτελούν μέρος μίας ομάδας όπου μπορούν και μοιράζονται εμπειρίες και συναισθήματα. Με αυτά τα δεδομένα, εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο περίπλοκα γίνονται τα πράγματα, εάν μία σχέση περιορίζεται μεταξύ υπολογιστή και κινητού τηλεφώνου.
Ας μην ξεχνάμε το πόσο σημαντικό ρόλο παίζει το σχολείο στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας των παιδιών που τα βοηθά στην ομαλή μετάβαση από την παιδική ηλικία σε εκείνη του ενήλικα. Οι έφηβοι βιώνουν αυτή την ιδιαίτερη φάση της ανθρώπινης ζωής, που τη χαρακτηρίζουν οι γρήγορες αλλαγές και που αφορούν την αναζήτηση ταυτότητας, τη διεκδίκηση της αυτονομίας από τη γονική φιγούρα καθώς και η έναρξη των ρομαντικών και σεξουαλικών σχέσεων.
Κατόπιν αυτού η διδασκαλία εξ αποστάσεως της σημερινής εποχής μας, έχει μεγάλο κόστος στα νέα παιδιά. Πόσο μάλιστα όταν οι έφηβοι ζουν σε δυσλειτουργικές οικογένειες, με τις ανάλογες αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη του σχετίζεσθε.
Μπορεί λοιπόν να είμαστε επιφυλακτικοί στο e-learning, αλλά ταυτόχρονα μας δίνεται μία ευκαιρία για να το βελτιώσουμε, λόγω των νέων υπαρξιακών δεδομένων και ο δρόμος είναι αρκετά μακρής προς αυτήν την κατεύθυνση.
Ας έχουμε την επίγνωση ότι τελικά το lockdown είναι ένα ψυχολογικό πείραμα, το πιο εκτεταμένο στην ανθρώπινη ιστορία, του οποίου τώρα αρχίζουμε και καταγράφουμε τις όποιες συνέπειες στον άνθρωπο. Από μελέτες που έχουν γίνει από άλλες ψυχοτραυματικές εμπειρίες διαρκείας (π.χ. αιχμάλωτοι πολέμου κ.α.), φαίνεται ότι τα δύο τρίτα των ανθρώπων τις ανταπεξέρχονται χωρίς ψυχολογικά τραύματα. Κάποιοι ακόμη βγαίνουν και πιο σοφοί από τις επώδυνες εμπειρίες. Το υπόλοιπο ένα τρίτο τούς δημιουργεί σοβαρά ψυχολογικά τραύματα. Στις πιο χαμηλές κοινωνικό-οικονομικές ομάδες ανθρώπων, οι ψυχιατρικού τύπου εκδηλώσεις είναι διπλάσιες από τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Η συνθήκη που διαμορφώνεται με τον covid-19 είναι εντελώς πρωτόγνωρη καθ’ ότι χτυπάει σε πολλά μέτωπα όπως: Στην υγεία με τον σοβαρό κίνδυνο θανάτου μέσα από την πολύ μεγάλη μεταδοτικότητά του, δημιουργεί καταστάσεις απομόνωσης και μοναξιάς, σοβαρές συνέπειες από την απώλεια εργασίας, έντονη ανασφάλεια στο πως θα εξελιχθεί και τι διαστάσεις θα πάρει, δυσκολία στο σχετίζεσθαι μεταξύ των ανθρώπων, ιδιαίτερα των ευάλωτων από άλλες παθήσεις.
Είναι γεγονός όπως ανακοίνωσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ότι ψυχικές ασθένειες σαν την κατάθλιψη, τις αγχώδεις διαταραχές και μετατραυματικό στρες έχουν αυξηθεί σε σημαντικό βαθμό.
Μέσα από αυτήν την εμπειρία αναδύεται ένας προβληματισμός στο πως θα μπορέσουμε να κάνουμε πιο ανθεκτικούς τους ανθρώπους στις καταστάσεις κρίσης, στα πλαίσια της πρόληψης. Ανθεκτικούς για τις προκλήσεις που τώρα μας φέρνει η ίδια η ζωή στον τομέα των σχέσεων, τον οικονομικό, της εργασίας και της υγείας.
Υπάρχουν κάποια ανθρώπινα στοιχεία που βοηθούν την ανάπτυξη αυτής της ανθεκτικότητας. Ένα είναι η έμφυτη αισιοδοξία του καθενός μας, η ικανότητα να βλέπουμε τα πράγματα με μία προοπτική, η ανάπτυξη ενός ισχυρού κοινωνικού ιστού καθώς και ένας ευέλικτος τρόπος σκέψης. Είναι γεγονός ότι όποιος έχει αναπτύξει αυτές τις δεξιότητες έχει καλύτερη ανταπόκριση σε περίπτωση ασθένειας με τον ιό. Πιθανόν λόγω πιο ισχυρού ανοσοποιητικού συστήματος.
Ας μην υποτιμούμε το να έχουμε και έναν ισορροπημένο τρόπο ζωής, όπως το να κοιμόμαστε επαρκώς, η τακτική σωματική άσκηση, μία ισορροπημένη διατροφή, να διατηρούμε ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς και τη δημιουργικότητα μέσα από την εργασία.
Παρ’ όλα αυτά η ικανότητα στο να αντιμετωπίσουμε τις όποιες συνέπειες αυτής της πανδημίας είναι θέμα κοινωνικό και όχι τόσο ατομικό. Η ανάπτυξη της ανθεκτικότητας στους ανθρώπους επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό και μέσα από την ανάπτυξη της κοινωνικής υποστήριξης που είναι σημαντική σήμερα όσο ποτέ άλλοτε.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής