Ο πολιτισμός στον οποίο ζούμε, έχει αντικαταστήσει την ευτυχία με τις χαρές, τη διασκέδαση, την ευχαρίστηση τής ιδιοκτησίας, το να εισπράττουμε την αναγνώριση των άλλων και με την υπερηφάνεια μας για το ποιος είμαι και τι επιτυχίες έχω κατορθώσει με βάσει την κοινωνική αντίληψη γι’ αυτές.
Ο πολιτισμός μάς έχει κάνει και κάτι ακόμα, εκτός από το να μάς έχει πείσει ότι η ευτυχία εκφράζεται με μία συνεχή κατάσταση ευχαρίστησης και διασκέδασης. Μάς έπεισε ότι όταν πονάμε ψυχικά, τα αίτια του πόνου μας και της δυστυχίας μας θα πρέπει να τα ψάξουμε στο περιβάλλον έξω από μάς. Έτσι χωρίς να έχουμε την ανάλογη επίγνωση, αναγκαζόμαστε να μπούμε σε ένα ατελείωτο κυνήγι με συνεχείς αγορές και διεκδίκηση ρόλων με αναγνώριση, καθώς και να κατηγορούμε όλους τους άλλους ότι ευθύνονται για τη δυστυχία μας.
Ένας ώριμος ενήλικας έχει την επίγνωση ότι δεν μπορεί να είναι πάντα ευτυχισμένος στη ζωή του. Υπάρχουν ταλαιπωρίες και απογοητεύσεις και συχνά τα όνειρά και οι φιλοδοξίες του δεν πραγματοποιούνται.
Ο πολιτισμός στον οποίο ζούμε μάς κάνει εξαρτημένους από πράγματα που μάς περιβάλλουν και προβάλλονται, με τρόπους όχι ιδιαίτερα συνειδητούς και έτσι φθάνουμε στο σημείο να θέλουμε να τα αποκτήσουμε. Μας κάνει επίσης να ενδοβάλουμε απόψεις και ιδέες με τις οποίες συμμορφωνόμαστε, με όποιο κόστος και εάν αυτό έχει στην πραγματική μας ζωή.
Ακολουθούμε τα πράγματα σαν να είμαστε εμείς οι κύριοι του εαυτού μας και των επιλογών μας. Στην πραγματικότητα όμως είναι αυτά που μάς καθορίζουν και έτσι δεν νιώθουμε ποτέ την πραγματική ικανοποίηση. Αυτό συμβαίνει ακόμη και εάν έχουμε πετύχει τούς όποιους στόχους είχαμε θέσει προηγουμένως, όπως για παράδειγμα να αγοράσουμε ένα καινούργιο αυτοκίνητο, η εξέλιξη στην καριέρα μας, το νέο μοντέλο ζωής που εστιάζεται κυρίως στον καταναλωτισμό.
Αυτή είναι η έλλειψη ευτυχίας, που ο πολιτισμός μας μάς δημιουργεί μέσα από τη λογική μας, η οποία όμως δεν εμβαθύνει τη σκέψη της και τον προβληματισμό της. Έτσι φθάσαμε στο σημείο που η κρίση μας δεν λειτουργεί προς όφελος δικό μας.
Η πραγματική ευτυχία δεν είναι μία υστερική κατάσταση συνεχούς χαράς, αλλά η πραγματοποίηση ενός έργου βαθύτερου. Είναι το έργο που η ίδια η ζωή έχει για μάς.
Στην πραγματικότητα η ευτυχία μας εξαρτάται αποκλειστικά από εμάς τους ίδιους. Είναι σημαντικό να εκπαιδευόμαστε στην αυτοπαρατήρηση χωρίς αυτοκριτικές και προκαταλήψεις. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ξεχωρίσουμε μία υγιή για μάς επιλογή από το να παρασυρθούμε στην ευχαρίστηση και διασκέδαση της στιγμής. Λειτουργώντας έτσι θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αναπτύξει την πραγματική του κλίση, που μέσα από την καλλιέργειά της, θα εισπράττει αληθινή ευχαρίστηση και ικανοποίηση. Αυτό συμβαίνει γιατί η σωστή επιλογή για μας, μάς γεμίζει ενέργεια και αγάπη για τη ζωή και τότε δεν έχουν χώρο τα συναισθήματα της θλίψης και της απογοήτευσης.
Όλοι μας επιθυμούμε να εξελισσόμαστε και συχνά μάς καταλαμβάνει το άγχος το πώς θα μπορέσουμε να γίνουμε καλύτεροι. Αλλά καλύτεροι σε τί;
Με αυτήν την ερώτηση αυτοπαγιδευόμαστε, καθ΄ ότι στο έξω από μάς ψάχνουμε και πάλι το να είμαστε οι καλύτεροι. Όπως για παράδειγμα στην καλή μας αισθητική εικόνα, στο να είμαστε καλοί σε δραστηριότητες που είναι και της μόδας (τένις, γιόγκα κ.ά.), έχοντας την πεποίθηση ότι αυτή είναι η λύση για τα υπαρξιακά μας προβλήματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι υποτιμούμε αυτό που μας προσφέρουν οι όποιες δραστηριότητες, αλλά όχι στο μέγεθος και με την προσδοκία που εμείς τις επενδύουμε.
Επειδή ο οργανισμός μας είναι πολύ καλά φτιαγμένος από τη φύση του, όταν σε μάς κυριαρχεί η ακαμψία στις επιλογές μας, αυτός διαμαρτύρεται. Τότε το σώμα μας με τα όποια συμπτώματά του είναι σαν να μάς λέει: «Με ξέχασες, με πνίγεις, με εξευτελίζεις, με ξεχνάς». Εάν εμείς δεν τα αφουγκραστούμε και αναλόγως να τα αξιοποιήσουμε γιατί μάλλον στραβά αρμενίζαμε, πολύ πιθανόν από σύμπτωμα να γίνουν ασθένεια.
Τέτοιες ασθένειες είναι για παράδειγμα οι κρίσεις πανικού, η κατάθλιψη, η παχυσαρκία, τα αυτοάνοσα νοσήματα, γαστρεντερικές παθήσεις και γενικότερα αυτές που στην ιατρική λέμε ψυχοσωματικές ασθένειες.
Ένα ανθρώπινο χαρακτηριστικό που μάς αυτοπαγιδεύει είναι η αίσθηση του ανικανοποίητου. Δεν έχουμε εκπαιδευτεί στο να εκτιμούμε αυτό που έχουμε και αυτό που έχουμε πετύχει τη δεδομένη στιγμή. Δύσκολα αναγνωρίζουμε ότι «Δεν μού λείπει τίποτα, δόξα τον Θεό».
Ένα άλλο χαρακτηριστικό μας που μάς κάνει δύσκολη την ζωή είναι ότι δεν είμαστε εύκολοι στις αλλαγές. Ο Ηράκλειτος (544 – 484 π.Χ.), έλεγε «Τα πάντα ρει και ουδέν μένει». Συνήθως έχουμε την τάση να προσπαθούμε να κρατήσουμε τις καταστάσεις αμετάβλητες ενώ οι αλλαγές αποτελούν νόμο του σύμπαντος (πάντα κατά Ηράκλειτο). Έτσι το να αντιστεκόμαστε στις αλλαγές είναι σαν να πηγαίνουμε ενάντια στους νόμους της φύσης. Εξάλλου κάθε ζώντας οργανισμός κινείται και εξελίσσεται ζώντας όσο πληρέστερα μπορεί το παρόν.
Τον άνθρωπο όμως συχνά οι σκέψεις του, τον απομακρύνουν από το «εδώ και τώρα» και έτσι καταδικάζει τον εαυτό του στην εξουθένωση και στο καθηλωτικό άγχος. Γινόμαστε αγχώδεις όταν μάς κατακλύζουν οι προσδοκίες, οι επιθυμίες και οι υψηλοί στόχοι, δίχως να εστιάζουμε στο τι πραγματικά μας συμβαίνει στο εδώ και τώρα. Στο τι θέλει να μάς πει και τι αποφάσεις με επίγνωση και σύνεση καλούμαστε να πάρουμε για μία ευτυχισμένη και γεμάτη ζωή.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής