Ο άνθρωπος από τη στιγμή της γέννησής του προσπαθεί να επιβιώσει αναπτύσσοντας συνεχώς τις όποιες ικανότητές του είτε αυτές είναι νοητικές είτε φυσικές. Το όριο αυτών των δυνατοτήτων του δεν τού είναι γνωστό, όπως δεν τού είναι γνωστό και σε ποιο βαθμό ο ίδιος θα μπορέσει να τις καλλιεργήσει σε συνάρτηση με τις εμπειρίες της ζωής του. Σίγουρα καθοριστικό ρόλο παίζουν πρώτα, το οικογενειακό περιβάλλον όπου μεγαλώνει κανείς και σε δεύτερο χρόνο οι αξιόλογοι άνθρωποι με τους οποίους θα αναπτύξει μία δυνατή πνευματική σχέση (μέντορες).
Στα πρώτα χρόνια της ζωής, καλλιεργείται και η αυτοκριτική ικανότητα, που βοηθά τον άνθρωπο στην εξέλιξή του, αλλά και το πείσμα, ο εγωισμός, ο βαθμός της υπευθυνότητας, η εργατικότητα και πολλά άλλα χαρακτηριστικά που μπορούν να αποδειχθούν χρήσιμα στην εξέλιξή του ή ακόμη και να την εμποδίσουν.
Η βάση στην οποία στηρίζεται η όλη αυτή η διεργασία, είναι ο βαθμός ανάπτυξης των νοητικών διεργασιών με την ανάλογη νοημοσύνη, καθώς και ο συναισθηματικός κόσμος του καθενός.
Η σχέση του νου με την κούραση:
Πολλές φορές βάζουμε υψηλούς στόχους είτε πνευματικούς, είτε σωματικής άσκησης που στην πράξη αποδεικνύονται ότι είναι πέρα των δυνατοτήτων μας. Τότε είναι η κούραση που έρχεται και μάς προειδοποιεί στο να διακόψουμε την δέσμευσή μας και την υπερπροσπάθεια σ’ αυτό το οποίο κάνουμε.
Για πολλούς ανθρώπους το να αγωνίζονται για ένα στόχο είναι ένδειξη ότι υπάρχουν και τους κάνει να νιώθουν ζωντανοί. Μέσα από αυτόν τον αγώνα ανακαλύπτουν τις δυνατότητές τους και έτσι γνωρίζουν καλύτερα τον εαυτόν τους και τους δημιουργεί μια αίσθηση ευχαρίστησης και ικανοποίησης.
Ας πάρουμε το παράδειγμα των αθλητών όπου καλούνται συνεχώς να βελτιώνονται, μέσα σε ένα κλίμα ανταγωνισμού. Η σωματική κούραση τους εκδηλώνεται λόγω της αυξημένης παραγωγής του γαλακτικού οξέος στο μυϊκό σύστημα καθώς και με μία εξάντληση του νευρικού συστήματος. Υπάρχει όμως μία αντίδραση του νου προς την κούραση, που εκδηλώνεται με την μεγαλύτερη αντίσταση του σώματος προς την κούραση κάτω από την επίδραση της θελήσεως. Τελικά μετράει η αντίληψη που έχει ο κάθε αθλητής στην προσπάθεια του, ανεξάρτητα από την κούραση του. Είναι τότε που ενεργοποιείται ο Inhibitory control δηλαδή ο ανασταλτικός έλεγχος γνωστός και ως αναστολή απόκρισης. Είναι μία γνωστική διαδικασία που επιτρέπει σ’ ένα άτομο να αναστείλει τις παρορμήσεις του, ή τις κυρίαρχες συμπεριφορικές αποκρίσεις του προς τα ερεθίσματα, προκειμένου να επιλέξει μια πιο λειτουργική για τον ίδιο.
Στην ουσία υπάρχει μία εσωτερική σύγκρουση στο άτομο μεταξύ της τάσης να έχει για μία άμεση ευχαρίστηση και ανακούφιση και εκείνης, που μέσω της αναστολής στοχεύει σε κάτι που τού δίνει μεγαλύτερο νόημα στο μέλλον, με την ανάλογη μεγαλύτερη ευχαρίστηση. Είναι η επαφή με τη δημιουργική ευτυχία.
Τα άτομα που έχουν αυξημένα επίπεδα ανασταλτικού ελέγχου, έχουν αναπτύξει μεγαλύτερη ικανότητα προσαρμογής, είναι πιο κοινωνικά και γενικότερα κάνουν επιλογές πιο σοφές. Η κρίση τους λειτουργεί πολύ πιο αποτελεσματικά εκτιμώντας το κόστος με το όφελος της κάθε τους συμπεριφοράς.
Αυτή η ανθρώπινη συμπεριφορά έχει την βάση στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα όπου η βασική πλευρική αμυγδαλή (BLA) και η περιοχή του πρόσθιου cingulate φλοιού (ACC) του προμετωπιαίου φλοιού σχηματίζουν ένα διασυνδεδεμένο νευρικό κύκλωμα που συμβάλει στην διαδικασία λήψης αποφάσεων. (Amygdala-Prefrontal Cortical Circuitry Regulates Efforts-Based Decision Making των Stan B. Floresco, Sarvin Ghods-Sharifi στο Cerebral Cortex Vol. 17 pag. 251-260 2007).
Η κινητοποίηση του κάθε ανθρώπου είναι εκείνη που μπορεί να τον σπρώξει να ξεπεράσει τα μέχρι εκείνη τη στιγμή γνωστά όριά του. Η προσπάθεια που θα ασκήσει κανείς δεν εξαρτάται μόνο από τον βαθμό της κινητοποίησής του, αλλά και από τα συναισθήματά του.
Έτσι η αίσθηση κούρασης που μπορεί να νιώσει κάποιος, κατά κάποιο τρόπο μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα είδος ψευδαίσθησης, καθ’ ότι στη γέννησή της δεν σχετίζεται άμεσα με την πραγματική βιολογική κατάσταση του οργανισμού τη στιγμή που αυτή γίνεται αισθητή.
Μέσα από τα βιώματα του καθενός μας, όταν ξεκινάμε να πετύχουμε έναν στόχο που ελεύθερα έχουμε επιλέξει, δεν εστιάζουμε στην κούραση, που έτσι και αλλιώς είναι δεδομένη, αλλά στην προσπάθεια που θα πρέπει να καταβάλουμε επιστρατεύοντας τα αποθέματα ενέργειας που μάς χρειάζονται για να πετύχουμε τον στόχο μας. Είναι πολύ σημαντικό να έχουμε κατά νου την ευχαρίστηση που θα βιώσουμε πετυχαίνοντας τον στόχο μας, που σίγουρα λειτουργεί και σαν αποζημίωση της όλης προσπάθειας. Εξ ίσου σημαντικό είναι το να μην αποσπάται η προσοχή μας από διάφορα ερεθίσματα, είτε νοητικά είτε σωματικά που θα προκύπτουν κατά τη διάρκεια της προσπάθειάς μας και αποδυναμώνουν το έργο μας. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την αυτοπειθαρχία που στηρίζει τον νου στο να πετύχει τον στόχο του.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής