Αυτήν την περίοδο της πανδημίας, που έχει αποσταθεροποιήσει όλους μας, λόγω του απρόβλεπτου και της ανασφάλειας που δημιουργεί, χτυπά τον άνθρωπο στην ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας που έχει, προς τη φύση και το περιβάλλον.
Η εμπειρία του lockdown πυροδοτεί στους ανθρώπους, φόβο, ανασφάλεια, θυμό και άγχος. Αυτή η κατάσταση προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις που με την σειρά τους επηρεάζουν τον κιρκαδιανό μας ρυθμό, το ανοσοποιητικό μας σύστημα, τις διαπροσωπικές μας σχέσεις και τελικά την ψυχική μας υγεία.
Είναι γνωστό στην ψυχολογία ότι όταν ένα άτομο δοκιμάζεται από ανεξέλεγκτες καταστάσεις λόγω της δικής του συμπεριφοράς και έχει την επίγνωση ότι δεν έχει καμία ισχύ σ’ αυτές, τότε υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να αναπτύξει καταθλιπτικού τύπου συμπτωματολογία, ως αποτέλεσμα μίας γενικευμένης κατάστασης ανικανότητας.
Το 1984 δύο ψυχολόγοι του Berkeley, ο Richard Lazarus και η Susan Folkman ορίζουν τη έννοια του μηχανισμού αντιμετώπισης, coping mechanism, ως το σύνολο των προσπαθειών γνωσιακών και συμπεριφορικών που κινητοποιούνται για να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι καταστάσεις που δείχνουν να ξεπερνούν τις δυνατότητές τους.
Συγκεκριμένα ορίζουν 3 κατηγορίες αντιμετώπισης καταστάσεων:
1. Όταν ο μηχανισμός επικεντρώνεται στο πρόβλημα που υπάρχει. Τότε τείνουμε να μειώσουμε τις όποιες απαιτήσεις της κατάστασης ή να αυξήσουμε τον δυναμισμό μας για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά το όποιο πρόβλημα.
2. Όταν ο μηχανισμός επικεντρώνεται στο συναίσθημα. Περιλαμβάνει τις όποιες προσπάθειες κάνουμε για να ρυθμίσουμε την συναισθηματική ένταση που προκαλείται από τις καταστάσεις.
3. Όταν ο μηχανισμός επικεντρώνεται στην κοινωνική συμπαράσταση. Είναι τότε που εισπράττουμε την κατανόηση, στήριξη και βοήθεια από τους άλλους.
Μια στρατηγική επιτυχημένη αυτών των μηχανισμών, επιτρέπει στο άτομο να έχει τον έλεγχο των αγχογόνων καταστάσεων και να μειώσει σημαντικά την αρνητική επίπτωση που αυτές μπορεί να έχουν στην ευημερία του ανθρώπου.
Η πρόκληση αυτής της προσέγγισης βρίσκεται στην έγκαιρη επίγνωση του μεγέθους της όποιας αγχογόνου καταστάσεως και στην επιστράτευση των πόρων που το συγκεκριμένο άτομο διαθέτει. Αυτοί είναι συναισθηματικού τύπου, γνωστικού, κοινωνικού, συμπεριφορικού, κ.ά., ώστε να μπορέσει να καθορίσει τους πλέον κατάλληλους μηχανισμούς αντιμετώπισης.
Δεν υπάρχουν κανόνες που να καθορίζουν ποια στρατηγική να ακολουθήσουμε σχετικά με το είδος των μηχανισμών αντιμετώπισης των καταστάσεων. Το σίγουρο είναι ότι η κάθε στρατηγική εξαρτάται από βιολογικά, ψυχολογικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου.
Αυτό στο οποίο χρειάζεται προσοχή, είναι να μην ενεργοποιήσουμε ακατάλληλους μηχανισμούς. Αυτοί είναι για παράδειγμα:
Α) Η αποφυγή: δηλαδή να αρνούμαστε να θίξουμε το θέμα που μας αγχώνει.
Β) Η άρνηση: δηλαδή αρνούμαστε την ύπαρξη του προβλήματος.
Γ) Η μαγική σκέψη: Όπως κάποιος μπορεί να πει ότι με την προσευχή και μόνο προστατευόμαστε από τον οποιοδήποτε κίνδυνο.
Δ) Η απόσπαση της σκέψης από τους προβληματισμούς: Όπως για παράδειγμα το να παίζει κανείς βίντεο παιχνίδια μόνο και μόνο για να μην νιώθει τα αρνητικά του συναισθήματα.
Το μυστικό της επιτυχίας βρίσκεται στην εμπιστοσύνη που έχουμε αναπτύξει για την ικανότητά μας στην επίλυση των όποιων προβλημάτων μας. Αυτό είναι ένα συναίσθημα που καλλιεργείται κατά την διάρκεια μιας ολόκληρης ζωής.
Το κλειδί της επιτυχίας στην ζωή ευρίσκεται στην ανάπτυξη της αυτό αποτελεσματικότητάς μας. Δηλαδή όπως μάς εξηγεί ο γνωσιακός Αμερικανός ψυχολόγος Albert Bandura «η πίστη των ανθρώπων στις ικανότητές τους στην κινητοποίηση, στα γνωστικά τους αποθέματα και στις αναγκαίες τους συμπεριφορές, ώστε να ασκούν έναν αποτελεσματικό έλεγχο στα γεγονότα της ζωής τους». Η ουσία είναι ότι όταν ένα άτομο πιστεύει ότι μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα, τότε λειτουργεί με αποτελεσματικό τρόπο.
Αλλά ας δούμε πως αναπτύσσεται η αυτό αποτελεσματικότητά μας. Το πρώτο πράγμα που συμβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η ενθάρρυνση και η επιβράβευση κατά την παιδική ηλικία. Η ψυχολογική ενίσχυση από τη γονεϊκή οικογένεια και από τις προσωπικές επιτυχίες κατά την διάρκεια της ζωής μας. Η απομίμηση συμπεριφορών και επιλογών ανθρώπων που λειτουργούν σαν πρότυπα καθώς και η συναισθηματική μας αναπτέρωση μετά από κάθε επιτυχία.
Όλα αυτά όμως συμβαδίζουν με μία αίσθηση αισιοδοξίας που βασίζεται κυρίως στην ανακάλυψη δημιουργικών λύσεων μέσα από επιλογές και καινούργιες ιδέες σχετικά με το θέμα προς αντιμετώπιση.
Από τη στιγμή που ενεργοποιούνται αυτοί οι μηχανισμοί αντιμετώπισης των καταστάσεων, προκαλούνται καινούργιες δυναμικές που μάς επιτρέπουν να νιώσουμε ότι είμαστε ένα αναπόσπαστο μέρος μίας διεργασίας σε συνεχή εξέλιξη.
Τελικά αυτή είναι η ζωή με τις όποιες προκλήσεις της και εμείς καλούμαστε να την ζήσουμε με τα καλά της και τα δύσκολά της.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής