Με τη γέννησή μας, όλοι μας δεχόμαστε συνεχείς προκλήσεις που μάς φέρνει η ζωή και είναι ανεξάρτητες από τη θέλησή μας. Έτσι καλούμαστε να πάρουμε θέση και να συμπεριφερθούμε ανάλογα. Αυτό αποτελεί μέρος της εξελικτικής μας διεργασίας και που στην ενήλικη ζωή καλούμαστε να ακολουθήσουμε συγκεκριμένα μονοπάτια, ανάλογα με την ψυχοσύνθεση του καθενός μας.
Υπάρχουν άνθρωποι που στα εμπόδια της ζωής ακινητοποιούνται, άλλοι που θέλουν τον χρόνο τους και άλλοι που επιδιώκουν συνεχώς τις προκλήσεις της ζωής μέσα από την εξελικτική τους διεργασία.
Στους ανθρώπους υπάρχει ένας έμφυτος μηχανισμός προστασίας για τις όποιες εξωτερικές «επιθέσεις» που ενδεχομένως δεχτεί και που σε κάποιους είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένος, ενώ σε άλλους όχι. Αυτός ο μηχανισμός λέγεται resiliency και έχει να κάνει με την ανθεκτικότητα σε συνδυασμό με την ελαστικότητα. Δεν αποτελεί μέρος της εξελικτικής διεργασίας του ατόμου, απλώς είναι ένας μηχανισμός άμυνας για την επιβίωση του ατόμου στις αντίξοες συνθήκες της ζωής.
Υπάρχει όμως μία ανθρώπινη δεξιότητα που λέγεται antifragility δηλαδή αντιθραυστικότητα που επιτρέπει στο άτομο να μεγαλώνει και να εξελίσσεται επωφελούμενο από τις αντίξοες συνθήκες.
Πολλά άτομα συνειδητά επιδιώκουν να βρεθούν σε καταστάσεις που κυριαρχεί το απρόβλεπτο, το τυχαίο, το έντονο άγχος, ο κίνδυνος και η περιπέτεια. Είναι τότε που όπως λέμε ανεβαίνει η αδρεναλίνη.
Σ’ αυτό αναφέρεται ο συγγραφέας Nassim Taleb Nicolas στο βιβλίο του Antifragile: Πως ευδοκιμούμε στην αταξία (2012). Συγκεκριμένα λέει ότι ορισμένοι άνθρωποι επωφελούνται από το σοκ, ευδοκιμούν και εξελίσσονται όταν εκτίθενται στη μεταβλητότητα, τυχαιότητα, αγαπούν την περιπέτεια, τον κίνδυνο και την αβεβαιότητα. Η αντιθραυστικότητα είναι πέρα από την ανθεκτικότητα, γιατί το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο, ενώ το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο.
Στις καθημερινές προκλήσεις ο ανθεκτικός άνθρωπος είναι σε θέση να ξεπεράσει τα εμπόδια που συναντά και να πετύχει τους στόχους του. Ο αντιθραυστικός όμως έχει αναπτύξει έναν τέτοιο τρόπο σκέψης όπου εκμεταλλεύεται τα εμπόδια και που λειτουργούν σαν κινητήριος δύναμη για να πετύχει έναν πολύ πιο υψηλό στόχο, διαφορετικό από αυτόν που στην αρχή είχε θέσει.
Στην ουσία για τον αντιθραυστικό άνθρωπο, οι όποιες δυσκολίες λειτουργούν σαν ευκαιρία για να τον εξελίξουν πολύ περισσότερο από όσο ο ίδιος φανταζόταν στην αρχή.
Πάντα κατά τον Taleb το ανθρώπινο σώμα και η φύση, είναι κατ’ εξοχήν αντιθραυστικά συστήματα και αυτό επιβεβαιώνεται από την προσαρμογή του οργανισμού στις διάφορες συνθήκες, από την εξέλιξη των ειδών, την ανθεκτικότητα των βακτηρίων και ιών κ.α.
Όπως λένε οι ειδικοί, ο καθένας μας έχει μία έμφυτη δόση αντιθραυστικότητας, η οποία δεν είναι θέμα τεχνικής, αλλά μία νοητική διεργασία που μάς επιτρέπει να αξιοποιήσουμε τα απρόβλεπτα για ίδιον όφελος. Μας οδηγεί στο να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις και τις όποιες αλλαγές, αποφεύγοντας να μένουμε σε μία κατάσταση τέλματος όπως αναφέρει ο Talbet. Ως τέλμα χαρακτηρίζει την κατάσταση βολέματος και ασφάλειας που δεν μάς επιτρέπει να εξελιχθούμε.
Ο αντιθραυστικός άνθρωπος έχει την επίγνωση των κινδύνων που διατρέχει στο όνομα της εξέλιξής του. Θέλει όμως προσοχή να μην γίνεται μπέρδεμα των επιλογών που κάνουμε και έχουν έναν βαθμό ρίσκου από το να λειτουργούμε σαν τζογαδόροι. Η φιλοσοφία του Talbet είναι το να αναλαμβάνουμε πολλά μικρά ρίσκα που μάς ανοίγουν νέες προοπτικές, αλλά ποτέ μεγάλα ρίσκα.
Τελικά μπορούμε να αντιμετωπίσουμε μία νέα πρόκληση με την προϋπόθεση ότι έχουμε τις ανάλογα γερές βάσεις και την ικανότητα να διαχειριστούμε το απρόβλεπτο.
Η αντιθραυστικότητα στους ανθρώπους γίνεται παθολογική και επικίνδυνη, όταν απαιτούν πολλά από τον εαυτό τους, αυξάνοντας το επίπεδο του ρίσκου μέχρι να γίνει ιδιαίτερα επικίνδυνο. Είναι τότε που εκθέτουν τον εαυτόν τους σε αποτυχίες και ατυχήματα που μπορούν να τους κοστίσουν την ίδια τη ζωή τους. Για παράδειγμα δεν είναι τυχαίο που η διαδρομή προς το Έβερεστ έχει πολλά θύματα.
Το άτομο που λειτουργεί έτσι, χαρακτηρίζεται Sensation Secker και που έχει μία εμμονή στις προκλήσεις, δίχως να έχει την ανάλογη επίγνωση των κινδύνων. Εκείνη τη στιγμή που το βιώνει έχει μία αίσθηση παντοδυναμίας που συνοδεύεται από πολύ μεγάλη αυτοπεποίθηση.
Αλλά πώς ενισχύεται αυτή η έμφυτη αντιθραυστικότητά μας; Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από συγκεκριμένες νοητικές διεργασίες μας.
Αυτές είναι:
1. Η επίγνωση της ευαλωτότητάς μας.
2. Η εκπαίδευση στην ανθεκτικότητα και ελαστικότητα δηλαδή τη resiliency.
3. Η αποδοχή μας, ότι τα λάθη και οι αποτυχίες μας είναι μέρος της ίδιας της ζωής και της εξελικτικής μας διαδρομής.
4. Η ανάπτυξη αυτών των μηχανισμών που την όποια δυσκολία θα την βλέπουμε σαν μία πρόκληση και μία ευκαιρία.
Ο Taleb παροτρύνει τους ανθρώπους να βλέπουν ακόμη και τις πιο σκοτεινές στιγμές της ζωής τους ως μία ευκαιρία, για να ανοίξουν νέους δρόμους είτε σε επίπεδο σχέσεων, είτε σε εργασιακό επίπεδο, έχοντας την επίγνωση για το αβέβαιο αποτέλεσμα.
Σίγουρα η επίγνωση των συναισθημάτων που βιώνουμε σε κάθε κατάσταση μάς βοηθά να αναπτύξουμε έναν εσωτερικό μας διάλογο, δίχως να χάσουμε την ταυτόχρονη λογική επεξεργασία των γεγονότων. Είναι σημαντικό να μην βιαζόμαστε να χαρακτηρίσουμε τα γεγονότα ως θετικά η αρνητικά, αλλά να δώσουμε τον χρόνο τους για να έχουμε μία πιο σαφή εικόνα της πραγματικότητας.
Εξ ίσου σημαντικό είναι να εγκαταλείψουμε απόψεις και πεποιθήσεις που λειτουργούν σαν σαβούρα, όπως οι προκαταλήψεις και δεν μάς επιτρέπουν να πετύχουμε τον στόχο που ελεύθερα έχουμε θέσει.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής