Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους βασίζεται στην ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ των ανθρώπων και ο εγκέφαλος του ανθρώπου είναι «ρυθμισμένος» για μία κοινωνική ζωή.
Ένα ρητό λέει ότι «από μόνοι μας πηγαίνουμε γρήγορα, αλλά μαζί πηγαίνουμε μακριά». Το θέμα είναι πως φτιάχνεται το μαζί.
Στις παραδοσιακές κοινωνίες όπου οι αντιξοότητες και η ανασφάλεια κυριαρχούσαν περισσότερο απ’ ότι στη σημερινή εποχή, έχοντας και λιγότερα μέσα για να τις αντιμετωπίσουν, είχαν την επίγνωση ότι με την αλληλεξάρτηση και την αλληλεγγύη θα επιβίωναν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Τότε υπήρχε η υποταγή του ατόμου στην ομάδα για το κοινό καλό, καταπνίγοντας κάθε ατομική φιλοδοξία. Στη σημερινή εποχή, κυρίως στον δυτικό κόσμο, παρατηρείται ότι πολύ συχνά αναπτύσσεται ο ατομικισμός με τον εγωισμό και τον ναρκισσισμό, έχοντας ξεχάσει την αλληλεξάρτηση.
Είναι όμως πολύ σημαντικό να μην θυσιάζεται η ατομικότητα για τη συλλογικότητα, αλλά είναι εξ ίσου σημαντικό να μην θυσιάζεται η συλλογικότητα στον βωμό του ατομικισμού.
Η αλληλεξάρτηση εμπεριέχει όλα τα είδη των δεσμών που υπάρχουν μεταξύ των ανθρώπων. Από το νεογέννητο που εξαρτάται πλήρως από τους γονείς του, έως τον ηλικιωμένο που εξαρτάται από τα παιδιά του. Όλες αυτές οι σχέσεις χαρακτηρίζονται από το «δούνε και λαβείν». Είμαστε αλληλεξαρτώμενοι γιατί όλοι μας έχουμε μία πλευρά μας αδύναμη που μάς κάνει ευάλωτους.
Το αλληλεξαρτώμενο περιβάλλον προϋποθέτει ότι τα άτομα γνωρίζουν καλά τις πραγματικές τους ανάγκες που τις διεκδικούν ώστε στο τέλος να τις καλύψουν, ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν τουλάχιστον ανάλογα με όσα λαμβάνουν. Σ’ ένα τέτοιο ιδανικό περιβάλλον αναπτύσσονται συμπεριφορές αλληλεγγύης, γενναιοδωρίας, συμπαράστασης δίχως να περιμένεις αντάλλαγμα. Αυτή είναι η θετική αλληλεξάρτηση που αποφέρει στο άτομο πολλαπλά ψυχολογικά οφέλη.
Θέλει προσοχή να μην τη μπερδέψουμε με τη συναισθηματική – ψυχολογική εξάρτηση, όπου κάποιος έχει μεγάλη ανάγκη αναγνώρισης, ασφάλειας, αποδοχής. Τότε στο άτομο υπάρχει χαμηλή αυτοεκτίμηση παρουσιάζοντας μία συμπεριφορά υποτέλειας στους άλλους και εύκολα μπορεί να γίνει θύμα προς εκμετάλλευση.
Αν όμως κάποιος θέλει να ανεβάσει την αυτοεκτίμησή του ακόμη περισσότερο δεν χρειάζεται να δεσμευτεί ακόμη περισσότερο στην αλληλεξάρτηση αλλά στην έννοια του ανήκειν. Εκεί όπου με πραότητα αναγνωρίζει τα όριά του χωρίς να παραιτείται από το να ζητά βοήθεια δίχως να υποκρίνεται για τις όποιες ελλείψεις του. Σ’ ένα πολιτισμό που προωθεί τους δεσμούς μέσα από την αμοιβαιότητα, είναι βασικό να μην χάνει ο καθένας την αυτονομία του και την ελευθερία των όποιων επιλογών του. Ταυτόχρονα να αναγνωρίζει και το δικαίωμα της ελευθερίας και αυτονομίας του άλλου.
Έτσι η αλληλεξάρτηση ευνοεί τις προσωπικές μας πρωτοβουλίες και πεποιθήσεις καθότι βασίζεται στην αλληλεπίδραση και όχι στην υποτέλεια.
Τελικά η αλληλεξάρτηση υπηρετεί την ευαίσθητη ισορροπία της ανθρώπινης ύπαρξης μεταξύ της προσωπικής ελευθερίας και της εξάρτησης από τους άλλους.
Εάν γίνει αποδεκτή η αλληλεξάρτηση σαν μια φυσιολογική κατάσταση από το ανθρώπινο είδος, διαπιστώνεται ότι όχι μόνο δεν βλάπτει την αυτονομία του ατόμου, αλλά αντιθέτως την ενισχύει τόσο στο παιδί όσο και στον ενήλικα.
Γενικά η αλληλεξάρτηση συναντάται σε πολλά επίπεδα στην ανθρώπινη κοινωνία, όπως στη πολιτική, στην εκπαίδευση, όπου οι μεν έχουν την ανάγκη των άλλων και αυτό επιφέρει μία αύξηση στην αίσθηση της συλλογικής ευεξίας καθώς και της κοινωνικής συνοχής εφόσον λειτουργεί σωστά.
Στο επίπεδο της εκπαίδευσης, κάποιες μελέτες έδειξαν, ότι η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των μαθητών σε αντίθεση με τον ανταγωνισμό ωφελούνται όλοι οι μαθητές. Βέβαια αυτό έχει θετική επίδραση σε επίπεδο γνωστικό καθώς και σε ψυχολογικό.
Άλλες μελέτες έδειξαν ότι σε ατομικό επίπεδο μέσα από την αλληλεξάρτηση καλλιεργούνται θετικά κοινωνικά συναισθήματα όπως, ο θαυμασμός, η ευγνωμοσύνη, η καλοσύνη και η συμπόνια. Σε αντίθεση με εγωιστικές συμπεριφορές που συνοδεύονται από αρνητικά συναισθήματα όπως ο θυμός, η ενοχή, η ντροπή και που συνοδεύονται από ανάλογες εκλογικεύσεις. Όπως π.χ. δεν χρειάζεται βοήθεια αυτός μπορεί και μόνος του, δεν του αξίζει η κατανόηση κ.α.
Πάντα καλούμαστε να λάβουμε υπ’ όψη μας, όποια απόφαση και να επιλέξουμε, το όφελος και το κόστος της κυρίως στον χρόνο και την ενέργεια που θα δώσουμε. Ευτυχώς που στην πλειοψηφία των ανθρώπων οι αποφάσεις τους συνοδεύονται από μία αίσθηση ευεξίας που συνοδεύεται από μια γνωστική συνοχή του τύπου «είναι αναμενόμενο να στηρίζει ο ένας τον άλλο» που έτσι υπηρετούν την αλληλεξάρτηση.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής